Vreemdelingenwet en illegalen

In reactie op de nota pleitten werkgevers in die tijd voor een generaal pardon voor illegalen, hoewel het ook om een pardon voor de werkgevers ging die ‘spontane werknemers’ in dienst hadden. De vakbeweging was destijds tegen een generaal pardon, omdat dat zou leiden tot een volgend generaal pardon.

Het kabinet-Den Uyl stelde onder andere een ‘bevriezing’ van het aantal gastarbeiders voor, strafbaarstelling van werkgevers als zij illegale gastarbeiders in dienst hadden en een premie van ongeveer 5000 gulden voor de buitenlandse werknemer die zou terugkeren naar zijn vaderland. Met dat laatste, een “oprotpremie” had een groot deel van de Tweede Kamer veel moeite.
De fracties die het CDA waren gaan vormen, pleitten voor een generaal pardon voor illegalen, maar het kabinet Den Uyl meende dat een aankondiging van een generaal pardon een nieuwe (illegale toestroming) zou kunnen uitlokken.

Uiteindelijk kwam er toch een regeling voor ongeveer 15000 arbeiders zonder geldige papieren. Een deel van de Marokkaanse arbeiders viel daarbuiten: zij beschikten niet over papieren als een (geldig) paspoort of een werkgeversverklaring waaruit bleek dat ze 6 jaar of langer in Nederland werkten. Sommige werkgevers weigerden zo’n verklaring af te geven, omdat ze bang waren dat ze daardoor alsnog de premies moesten betalen die ze jarenlang hadden weten te ontduiken.
Om uitzetting te voorkomen gingen op 7 november 1975 in totaal 182 Marokkaanse arbeiders in hongerstaking.
De grootste groep zat in de Mozes- en Aaronkerk op het Waterlooplein, maar ook in Utrecht en Den Haag gingen Marokkanen in hongerstaking in kerkgebouwen. Onder leiding van het Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland (KMAN) wisten de 182 in de Nederlandse samenleving een enorme solidariteitsbeweging op gang te brengen van kerken, vakbonden, politieke partijen. Na toezeggingen van staatssecretaris Henk Zeevalking van Justitie werd de hongerstaking op 15 november 1975 opgeheven, maar de kwestie sleepte voort. In 1978 volgde een nieuwe hongerstaking in de rooms-katholieke kerk De Duif op de Prinsengracht. Het leidde op 17 oktober 1978 tot een verblijfsvergunning voor de 182 Marokkanen.

TIJDLIJN LEGALISATIE KERK-MAROKKANEN

4 oktober 1975
Protest tegen de Marokkaanse ambassade voor de verlenging van paspoorten in de consulaten in Nederland en een hongerstaking van 30 Marokkaanse immigranten in de kerk “De Duif” in Amsterdam. Dankzij deze actie krijgen meer dan 200 mensen een nieuw paspoort.

1 november 1975
120 werknemers hebben de Marokkaanse moskee in Amsterdam gedurende een week bezet voordat ze op 7 november naar de Mozes en Aäronkerk zijn vertrokken en een hongerstakingactie zijn begonnen. Met de steun van de Raad van Kerken, politieke partijen en vakbonden zijn open brieven verstuurd aan de staatssecretaris van Justitie en de beweging heeft zich verbreed naar de steden Utrecht en Den Haag.

14 november 1975
De hongerstakingactie is gestopt nadat de Staatssecretaris van ustitie, Zeevalking, in een vergadering met het steuncomité beloofd heeft dat er geen uitzetting zal plaats vinden en dat de aanvragen van de hongerstakers aan een ministeriële commissie worden voorgelegd in de plaats van aan de vreemdelingen politie.

6 januari 1976
Naar aanleiding van de verzoekschriften, een debat in het parlement en de brede steun, heeft de Staatssecretaris van Justitie besloten om de procedure voor de 182 stakers te versoepelen door de mogelijkheid om een nieuwe aanvraag in te dienen voor 17 januari 1976 en de mogelijkheid om het beroep af te wachten in Nederland.

April 1976
Grote demonstratie in de stad Utrecht tegen de Vreemdelingenwet met de deelname van meer dan tienduizend buitenlandse werknemers.

14 augustus 1976
Nationale dag van solidariteit met de 182 hongerstakers door acties in 10 steden en het opzetten van een steuncomité met leden uit het parlement, politieke bestuurders en leiders van de vakbeweging.

16 jullie 1978
Hervatting van de hongerstaking in de kerk De Duif in Amsterdam en het begin van een langdurige campagne van acties en bewustmaking van de publieke opinie.
4 augustus 1978 Nederlanders zijn op hun beurt een hongerstaking gestart nadat de staatssecretaris besloten heeft dat de 182 Marokkaanse illegalen voor 10 augustus Nederland moeten verlaten.

9 augustus 1978
De fracties van het CDA en VVD hebben aan de staatssecretaris voorgesteld om de uitzetting van de182 hongerstakers uit te stellen tot dat de Raad van State een besluit genomen heeft over het beroep van de stakers. De regering aanvaardde het voorstel, maar de mobilisatie werd voortgezet.

29 augustus 1978
Een delegatie van de hongerstakers bood een petitie aan met handtekeningen van 40.000 personen aan de voorzitter van het parlement. Tevens hebben vertegenwoordigers van politieke partijen, vakbonden en kerken hun steun voor de stakers uitgesproken op humanitaire grond.

16 september 1978
Landelijke Demonstratie in Utrecht met deelname van leiders uit de politiek, de vakbeweging en diverse prominenten.

12 oktober 1978
Afwijzing door de Raad van State van het beroep van de stakers.

17 oktober 1978
Vergadering van de commissie van justitie van het parlement en vergadering van een delegatie van de stakers met de voorzitters van de politieke fracties in het parlement. Om 16.00 uur besloot de Staatssecretaris van Justitie tot het verlenen van een verblijfsvergunning aan de 182 stakers.

Vanaf de eerste jaren, maar zeker vanaf de jaren ’70 en ’80 hebben Marokkaanse Nederlanders zich georganiseerd in eigen organisaties, die ook wel ‘zelforganisaties’ of ‘migrantenorganisaties’ worden genoemd. Er zijn honderden van deze organisaties geweest. Een deel van deze organisaties bestaat nog steeds.
Er zijn landelijke en lokale organisaties. Enkele organisaties richten zich op Marokko, maar het merendeel is vooral bezig met het leven in Nederland. Er zijn organisaties die zich op de gehele (lokale) Marokkaanse gemeenschap richten, maar ook organisaties van en voor specifieke doelgroepen als vrouwen, jongeren, ouderen of mensen uit een specifiek deel van Marokko. Daarnaast zijn er organisaties die zich op specifieke activiteiten richten (cultuur, religie, sport). Er werd en wordt nog steeds op deze organisaties een beroep gedaan om doelgroepen te bereiken die door reguliere instellingen vaak moeilijk bereikt kunnen worden.

In 1973 werd in Marokko de Fédération des Amicales des Travailleurs et des Commerçants en Europe opgezet, kortweg de Amicales. De eerste Nederlandse afdeling werd in december 1974 in Utrecht opgericht, kort daarop gevolgd door een Rotterdamse afdeling.
Deze organisatie was formeel een belangenorganisatie voor Marokkaanse arbeiders in het buitenland, maar in de praktijk was het vooral een instrument van het regime van de Marokkaanse Koning Hassan II om grip te houden op de Marokkaanse arbeiders in het buitenland en hun loyaliteit aan de Marokkaanse staat te behouden en te versterken. De Amicales bedreigden, intimideerden en rapporteerden ieder die niet binnen het gareel bleef en bijvoorbeeld kritiek uitte op het Marokkaanse regime. In sommige gevallen werd er ook geweld gebruikt, bijvoorbeeld tegen het KMAN-kantoor, KMAN-voorman Abdou Menebhi en de imam van de El Kabir-moskee.

Mohammed Rabbae gaf de Amicales de bijnaam ‘het verlengstuk van het Marokkaanse fascistische regime’.
Eind jaren ‘80 trok koning Hassan zijn handen af van de Amicales, waarvan de voormannen inmiddels ook verdacht werden van drugshandel. De organisatie stierf daarna een langzame dood.

De Stichtingen Bijstand Buitenlandse Werknemers waren welzijnsorganisaties die hulpverlening boden aan en activiteiten voor migranten organiseerden en hun organisaties (financieel) ondersteunden.
Activiteiten waren vaak gericht op het behoud van de culturele identiteit en de banden met het land van herkomst. Deze vorm van categoraal welzijnswerk groeide in de loop der jaren uit tot een landelijk dekkend netwerk van 18 regionale Stichtingen Bijstand Buitenlandse Werknemers (SBBW’s). De 18 stichtingen hadden een landelijke koepel, de Landelijke Stichting Bijstand Buitenlandse Werknemers (LSBBW), die in 1974 werd omgedoopt tot Nederlands Centrum Buitenlanders (NCB). De SBWW’s werden later Regionale Centra Buitenlanders genoemd of werden vernoemd naar de plaats van vestiging, zoals bijvoorbeeld het Amsterdams Centrum Buitenlanders (ACB). Deze Centra Buitenlanders opereerden als steunfuncties. Ze adviseerden (lokale) overheid en instellingen bij het ontwikkelen van diversiteitsbeleid, ontwikkelden projecten en ondersteunden migrantenorganisaties. Zo werkten er in de jaren ’80 en ’90 via het ACB erkend gewetensbezwaarden bij Amsterdamse migrantenorganisaties, waaronder het KMAN.

Naast de door de overheid opgezette SBWW’s ontstonden er ook werkgroepen en steuncomités die opkwamen voor de belangen van (illegale) buitenlandse arbeiders. Ze boden hulpverlening, maar organiseerden ook Nederlandse taallessen en voorlichting over de Nederlandse samenleving, kwamen in het verweer tegen zowel Amicales als het beleid van de overheid en maakten zich hard voor betere huisvesting van buitenlandse arbeiders. Voorbeelden van steuncomités waren het Buitenlandse Arbeiders Kollektief (BAK) in Amsterdam, de Gastarbeidwinkel in Nijmegen, Aktie Komitee Pro Gastarbeiders en BAKO in Rotterdam, de Werkgroep Internationaal Beleid in Utrecht en de Werkgroep Buitenlandse Arbeiders in Leiden. In Amsterdam was het KMAN opgericht met steun van het BAK en in Rotterdam werd het Marokkaanse Arbeiderskomitee opgericht met steun van Aktie Komitee Pro Gastarbeiders.

Het eerste kabinet Van Agt dat in 1977 aantrad, leverde de eerste minister die verantwoordelijk was voor het minderhedenbeleid. Dit werd VVD-leider en minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel. Tot die tijd was het beleid dat gericht was op de participatie en integratie van gastarbeiders bijzonder versnipperd geweest. De ministeries van Justitie en Buitenlandse Zaken gingen over het toelatingsbeleid. De ministeries van Onderwijs en Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk (CRM) waren verantwoordelijk voor wat we nu inburgering zouden noemen, Sociale Zaken ging over de werkgelegenheid en het ministerie van Volkshuisvesting over het wonen van de nieuwe Nederlanders.
Daarnaast was er specifiek beleid voor bijvoorbeeld Molukkers, buitenlandse werknemers, Surinamers, Antillianen, zigeuners, woonwagenbewoners en vluchtelingen.

Op 9 mei 1979 presenteerde de WRR het rapport Etnische minderheden. Gastarbeiders werden voortaan etnische minderheden genoemd. In het WRR-rapport werd de verwachting uitgesproken dat een deel van de immigranten in Nederland zou blijven. Daarnaast werd aandacht gevraagd voor discriminatie, grote werkloosheid, slechte huisvesting en moeilijke aanpassing van de tweede generatie.
Omdat de terugkeer nog steeds een optie was, werd ook aandacht besteed aan “eigen taal en cultuur”. De WRR waarschuwde ook dat het effect van beleidsmaatregelen niet moest worden overschat.

De VARA begon halverwege de jaren zestig met wekelijkse radioprogramma’s voor ‘gastarbeiders’.
Deze programma’s werden overgenomen door de Nederlandse Radio Unie (NRU) die in 1969 met de Nederlandse Televisie Stichting (NTS) de Nederlandse Omroep Stichting (NOS) zou vormen. In 1975 startte de NOS het programma ‘Paspoort’ waarin informatie werd gegeven over de Nederlandse samenleving en nieuws gebracht uit het land van herkomst. Later volgden programma’s als ‘Radio Thuisland’ (met Ahmed Aboutaleb), ‘Jaouzaz’, ‘Najib’, ‘Aktuel’ en later ‘Meer op Zondag’, het ‘Allochtoon Video Circuit’ en lokale omroepen waarvan Migranten Televisie (MTV, later Migranten Televisie Nederland, MTNL) en Samenwerkingsverband Etnische Groepen Lokale Omroepen (SEGLO) de bekendste waren.

Vooral door de vakbonden en de linkse partijen werd in de jaren ’60 en ‘70 gewezen op het onbehagen onder de Nederlandse bevolking en mogelijke spanningen tussen bevolkingsgroepen. Over discriminatie of racisme werd in die jaren weinig gesproken.
In de Nota inzake buitenlandse werknemers (1970) werd “de noodzaak van wederzijdse aanpassing” benadrukt en de bereidheid bij de Nederlandse bevolking om “een voor haar vreemde groep met afwijkende gewoonten etc. te aanvaarden.” Er werd onder andere voorlichting aan de Nederlandse bevolking bepleit “waarbij vooral ook “de positieve beïnvloeding van andere culturen op onze samenleving niet uit het oog mag worden verloren.”
In 1972 vonden in de Rotterdamse Afrikaanderwijk de eerste rassenrellen plaats, vier jaar later was het weer raak in Schiedam. In de jaren daarna werd Nederland steeds vaker geconfronteerd met discriminatie, de opkomst van extreemrechtse partijen en met racistisch geweld. Als reactie hierop ontstonden er ook steeds meer anti-racisme organisaties, vaak op initiatief van organisaties van Nederlanders met een migratieachtergrond, waaronder het KMAN, AMMU in Utrecht en Amal in Nijmegen.